BİLİNÇALTI KURGULAMA VE MEDYA OKURYAZARLIĞI

Merhaba sevgili okuyucularımız. Sizleri sevgi ve saygı ile selamlıyorum.

Bildiğiniz üzere günümüz teknoloji çağı ve bu teknolojinin en çok etkilediği alan medya sektörü. Özellikle internet teknolojisinin gelişmesiyle ortaya çıkan sosyal medya kavramı medya alanında çığır açmıştır. İster geleneksel medya araçları olsun(gazete, radyo) isterse teknolojik medya araçları olsun, bizleri bilgilendirmesinin yanı sıra istesek de istemesek de bilinçaltı kurgulama yöntemleri üzerinden etkilemektedir. Bu yöntem insanlar farkında olmadan empoze edilmekte ve insanların hayata bakışı bir şekilde yönlendirilmektedir. Peki, biz bu bilinçaltı kurgulama yöntemlerinin nasıl farkına varabiliriz ve nasıl korunabiliriz? Ve biz bu yöntemleri kullanarak bireysel ve toplumsal bazda nasıl faydalar sağlayabiliriz? Bu önemli konuları irdeleyen bir alan var. Bu alan medya okuryazarlığıdır. Bu konuda bizi bilgilendirmek için medya okuryazar uzmanı olan Mürüvet ÖNER hanımefendi ile bir söyleşi hazırladım.

Asel Uçak-Merhaba Mürüvet Hanım. İlk olarak sizi tanıyalım. Mürüvet Öner kimdir?

Mürüvet Öner-Merhaba Asel Hanım. Tabi kendimi tanıtayım. Ben; Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeniyim. Aynı zamanda, senaryo yazarlığı, içerik yazarlığı, diksiyon ve medya okuryazarlığı dersleri de veriyorum. Okumayı ve araştırmayı seven, öğrenmeyi ve öğretmeyi ilke edinmiş 1975 doğumlu, evli ve bir çocuk annesiyim.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığı nedir?

Mürüvet Öner-Medya okuryazarlığı; görsel, işitsel, basılı vb. iletilerine erişebilme, erişilen medyayı ileti ve ürünleri eleştirel bir bakış açısıyla çözümleyip değerlendirebilmeyi içerir. Medya okuryazarı; medyada yeniden kurgulanan iletileri ayırt edebilmek ve algılayabilmek, onunla ilgili yorumlarda bulunabilmek için ayrı bir beceri, altyapı bilgisi ve eğitsel organizasyon gerektiren bir eğitim sürecinin sonucu olarak medya yetkini sıfatını hak eden kişiyi betimleyen bir terim olarak tanımlanabilir.

İletişim çağında gittikçe iletişimsizleşen kitlelerin medya bağımlılığının kendi aleyhlerinde kullanılmasının önünü kesmek, kendilerine bilinçli olarak empoze edilen eğlence formatlı programlar yerine, çevresinde ve dünyada olup bitene karşı duyarlı, bilinçli ve farkındalık yaratmak için tüm dünyada başlatılan medya okuryazarlığı eğitimi seferberliği 1920lerde İngiltere de başlatılmış olup şu anda pek çok Avrupa ülkesinde ve Amerika da uygulama halindedir. Türkiye de ise çok yeni olmakla birlikte farklı etkinlikler çerçevesinde yapılan araştırmalar ve hükümet çalışmaları aracılığı ile medya okuryazarlığı eğitimi uygulama hareketinde çalışmalar başlatılmıştır. Biraz geç kalmış olsak ta uygulamaya yaklaşımımız dünya çapında diğer ülkelerin deneyimlerinden yararlanma, kaybedilen süreyi kısa zamanda lehimize çevirmek bakımından biraz da şans olarak düşünülmelidir.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığı öğrenmek gerekli midir?

Mürüvet Öner-Hayatımızın büyük bölümünün medya tarafından kuşatıldığı bugünün dünyasında olmazsa olmaz beceriler arasında yer alan medya okuryazarlığı becerisi bizleri küresel medya kültürü içinde yaşamaya hazırlar. Bu beceri, medya iletilerinin üzerinde düşünülmesini, iletilerinin daha iyi anlaşılmasını ve eleştirel düşüncenin geliştirilmesini amaçlar. Aklımızdan çıkarmamamız gereken bir konu da medya okuryazarlığının her tür medya ile ilgili bir beceri olduğudur. Bu konuda düzeyi yüksek bireyler olmak için yalnızca televizyon, radyo, gazetelerden değil, dergiler, kitaplar, reklamlar, reklam panoları, semboller, paketleme pazarlama malzemeleri, bilgisayar oyunları(Mavi Balina Gibi),müzikler ve internet gibi her türlü medyadan alınan karmaşık iletileri kavrayıp değerlendirme bilgi beceri, çözümleyici sorgulayıcı olmayı öğrenmek gerekir.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığının faydaları nelerdir?

Mürüvet Öner-Medya iletilerinin anlam oluşturma, biçim ve yöntemlerini kavratır. Medya ürünün oluşturanların neye inanmamızı ya da ne yapmamız istendiğini fark edebilmemizi sağlar. Medyada kullanılan ikna araçlarının farkına varabilir ve bunlarla baş etme yöntemlerinin geliştirmeye yardımcı olur. Belirli bir medya iletisini aslında kimin ürettiğini, amaçlarının ne olduğunu ve medyanın sunduğu ön yargılı yanlış bilgileri ve yalanları ayırt edebiliriz. Medyada sunulan hikâyelerin anlatılmayan yönlerinin de olabileceğini kavrayabiliriz. Medya iletilerini kendi deneyim inanç ve değerlerimizle çözümleyebiliriz.

Asel Uçak-Medyanın amacı nedir?

Mürüvet Öner-Üç amacı vardır. Birincisi İkna etmektir. İki eğlendirmektir. Üçüncüsü ise bilgilendirmektir. İkna; medya iletileri bize çok farklı açılardan ele geçirmeye çalışırken çeşitli yöntemler kullanır. İzleyicilere farklı, yapay ancak ikna gücü yüksek alternatifler sunar. Bunlar şöyledir: Duygusal yönden çok etkileyecek şekilde tasarlanmıştır. İnsanların zayıf noktaları, aile bireylerine geçmişe ya da belli değerlere bağlılıklarını bu iletilerde ön plana taşır. Düşünsel medya iletileri bireyleri belli bir eylemi gerçekleştirmeye belli bir seçime ve satın almaya ikna edebilmek için onlara mantıklı şeyler söylemek diğer ürünlerden daha üstün ve daha önemli olduğu seçeneğini kullanır. Yaratıcılığı açısından da bazı anlattıkları yaratıcı yöntemlerle ilgi çekerek satın alma eylemini gerçekleştirmelerini sağlama yolunu seçer.

Korku çekiciliği; toplum ya da grup tarafından bir seçimi yapmaları durumunda bireylerin yaşayabileceği dışlama korkusunu kullanır.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığı konusunda bilinçlenme olmazsa, özellikle genç nesillerde nasıl bir tehlike oluşur?

Mürüvet Öner-Medyanın çocuklar ve gençler üzerinde büyük etkisinin olduğunu vurgulamak isterim. Çocukların iki, iki buçuk yaşlarından itibaren televizyon izlemeye başladığını ifade edersek, gerçekle kurguyu ayıramadığını, medyada gördüğü değişik profillerden kahramanlardan roller, kendine modeller çıkardığını görüyoruz. Biz bu derslerimiz sayesinde gerçekle kurgunun farkını anlatırsak ve bu dersleri küçük yaşlardan itibaren öğretirsek, bu bilgiler sayesinde çocukların televizyon yayınları konusunda daha irdeleyici olacaklarına ve ailelerine de bunun olumlu bir şekilde yansıyacağına inanıyorum. Çocuklarımız ve gençlerimiz ruhsuz şeylere dönüşmeden hayatı yeniden yakalamalarına olanak sağlarız. Tertemiz gençlerimizin televizyon, internet ve sosyal medyada geçirdiği vakti, okuldan öğrendiği eğitim vaktinden çok daha fazla kullandıklarını görüyoruz. Bütün dünyada artık bu kaçınılmaz bir haldedir. İnternet tiryakiliği. İnternet hastalığı son derce tehlikeli hal almaktadır. Çocuklarımızı, ailelerimizi ve halkımızı bu konuda bilinçlendirmemiz gereklidir. Nasıl ki bilinçli tüketicilerden söz ediyorsak, ne yaptığını ve haklarını bilen vatandaştan söz ediyorsak aynı şekilde medyada ne ile muhatap olduğunu ve medyayı doğru okuyan, mesajları doğru okuyup değerlendiren iyiye kullanan ve iyiye kanalize eden nesiller yetiştirmek zorundayız.

Biz medya okuryazarlığı derslerimizle, bilinçli okuyucu, izleyici, dinleyici yetiştirmek için çalışmalı ve toplumsal bilinçlenmeyi sağlamalıyız.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığı hakkında nasıl bilinçlenebiliriz?

Mürüvet Öner-İnsanların birbirleri ile konuşarak anlaştığı bir dünyada iletişim araçları için gereksiz, zararlı diyemeyiz. Evet, bizi asosyal insanlar yapıyor olabilir. Sosyal hayatta çevreden ve sorumluluklarımızdan uzaklaştırıyor ama dünyanın her yerindeki olaylardan haberdar ediyor. Uzaklardaki yakınlarımızla iletişime geçmemizi sağlıyor. Sayılacak birçok yarara da sahiptir.

Dile getirilen zararlardan kurtulmak için insanlara iletişim araçlarını bilinçli kullanmayı öğretmemizi gerekir. Medya okuryazarlarımızın bilinçlenmeleri için kaynağı düşünün demekle başlarım.

Elde ettiğiniz bilgilerin kaynağı kim veya neresi, bireysel mi, kurumsal mı, dış devletler mi, yerli mi diye sorgulamak gerekir. Tek kaynaktan faydalanmayın en az dört kaynaktan bilgi edinin. Kaynağın özgün mü, yerli mi yabancı mı olduğunu değerlendirin. Destekleyen kaynakları araştırın derim. Medya okuryazarlığında kaynakları sorgulamak gerekir.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığı konusunda bilinçlenmek adına sizin öneriniz nedir?

Mürüvet Öner-Medya eğitimi ciddi ve önemli bir risk alanıdır. Medya her zaman gerçeği yansıtmaz. Medya semboller ve işaretler sistemidir. Haberlerin magazinleşmesiyle popüler kültüre olan eğilimin daha da artış kaydetmesiyle ve bu alandaki şiddet ve bağımlılığın yüceltilmesi ve kitle kültürü dinamik bir güç olup değerleri yok eder. Kitlelerin bağımlılık derecesinde sosyal medya, televizyon ve internet kullanmaları sirk kültürünün işlevini çok iyi bir şekilde yürüttüğünü görüyorum.

Sirk kültürü de Antik Yunan ve Roma dönemlerinde uygulanan bir tür politik stratejiye dayanmaktadır. Antik Yunan ve Roma da köleler nasıl sahiplerine boş vakit olanağı sağlıyorsa ve bu insanlar vakitlerini politikaya aktif olarak katılıp devlet işlerinin işleyişinde rol alabiliyorlarsa günümüzde bunun tam tersi bir durum söz konusudur. Modern bireyler üzerinde de uygulanan bu sirk kültürü politika ile ilgilenmesinler, anarşiye kaymasınlar okur-izler kitlesi kendilerine çeşitli eğlence, paketleri sunan sıcak, ucuz, konforlu eğlence arenası olan televizyona sabitlenerek birbirine benzemiş, etrafına yabancılaşmış kapitalist

Düzene uyum sağlamış tüketim kitlelerini yansıtmaktadır.

Bence kitle iletişimi iletişimsizliktir. Cemiyet yaşamının ve özel yaşamın ortadan kalkmasıdır. Buna en büyük etken de düşük düzeyli eğlence programlarıyla kitlelerin, zekâlarını, düşünme ve yorum yeteneklerini kullanamayan, sorgulama yapamayan kitleler oluşturmaktır. Meraklarını sadece ünlülerin yaşamlarına odaklanılmasına çalışılan içerikler sunmak. Bizler de bu duruma ve gidişata dur diyebilmek için bilincimizi sömürmeye çalışanlara karşı uyanık kalmalıyız. Medyanın olumlu yönlerini kullanarak kendimizi bu yönde

yetiştirmek için elimizden gelenin en iyisini yapmamız gerekir. Soruşturmacı ve araştırmacı olmalıyız.

Asel Uçak-Medya okuryazarlığı ile ilgili eğitime nasıl ulaşabiliriz?

Mürüvet Öner- Bu konuda KOMEK(Konya Meslek Edindirme Kursları) bünyesinde uzaktan eğitimlerimiz mevcut. Okuyucularımız KOMEK sayfalarını takip ederlerse belirli dönemlerde açılan bu eğitimlere katılma imkânları olabilir.

Asel Uçak- Bu keyifli ve bilgilendirici söyleşi için çok teşekkür ediyorum Mürüvet hanım. Çok güzel ve faydalı bir söyleşi oldu.

Mürüvet Öner- Böyle bir imkânı sağladığınız için ben teşekkür ederim. Benim için de çok güzel bir söyleşi oldu. Umarım faydalı olmuştur.

Görüldüğü üzere günümüzün en önemli etkenlerinden biri olan medya üzerine yaptığımız bu söyleşi de medya okuryazarlığının ne kadar önemli olduğunu, biz farkında olmadan yapılan bilinçaltı kurgulamalarını ve bu şekilde hayatımızın elimizde olmadan nasıl şekillendirildiğini gördük. Bu şekillendirmenin bireysel düzeyde kalmayarak toplumsal bilince etki ettiğini fark ettik. Böylece bilinçli kullanılmayan medyanın bir silaha dönüşebileceğini ve özellikle genç nesli ruhen ve zihnen esir alabileceğini ve hatta daha ötesi içinde yaşadığı topluma karşı kullanılabilecek bir duruma geldiğini gördük. Bu nedenle de toplumsal olarak medya okuryazarlığı konusunda ciddi bir bilinçlenme gerekiyor. Tarihsel süreçte bilinçaltı kurgulama yöntemleri ve topluma etkileri konusunu da bir sonraki yazımda sizlerle paylaşacağım İnşaAllah.

Asel UÇAK